delikanlı gibi ctrl v yapın

manas destani





dünya edebiyatının en uzun destanıdır.




kırgız türklerine aittir.




kırgız türkleri arasında geniş bir kahramanlık hikayesi halinde 11.ve 12. yüzyıllarda oluşmaya başlamış, kısa zamanda büyük bir türk destanı halini almıştır.




i̇slamiyet’in türk halkına söylettiği ilk büyük destandır.
400000 mısradan oluşmaktadır.




11.,12. yüzyıllarda türkistan’ın yedisu bölgesinde doğan destan, müslümanlığın türk milletinde uyandırdığı büyük iman ve medeniyetle şekillenmiş, asırlarca yaşayıp gelişerek bütün orta asya türklerini ortak destanı halinde işlenmiştir.




i̇slamiyet'in kabulü, yayılması ve onun için yapılan gazalar anlatılmakla beraber eski türk destanlarından motifler ve hatıralar da saklamaktadır.




başlangıçta en az 10000 mısra tutarında büyük bir halk edebiyatı ürünü olan manas destan’ın esası, müslüman türklerle müslüman olmayan türkler arasındaki savaşlardır.





manas destanı, önce kırgız-kazak türklerinden velihanoğlu çokan töre adlı türk alimi tarafından 1861’de ilim alemine tanıtılmıştır.
fakat manas destanı’nın asıl büyük kısmı alman türkoğlu prof. radloff tarafından 1885’de neşredilmiştir.




ayrıca destanın 1868’de orta asya saz şairi berk bek murat tarafından kırgız beyi ecin bek’in isteğiyle genişletildiği ve şairin elinde 32.000 mısralık büyük bir eser haline geldiği bilinmektedir.




konusu





yeditör adını taşıyan yerde boyun han oturmaktadır. boyun hanın oğlu kara han ve onun oğlu çakıp han (yakûp han) adıyla anılır. çakıp han, alma ata ırmağının gözesinde, sungur yuvası denilen yerde yerleşmiştir; çakıp han'ın hiç çocuğu yoktur.





bir gün tanrıdan bir oğlan çocuk ister, onun yiğitler yiğidi olmasını diler. tanrının izni ile bir oğlu olur.
oğlu olduğu için de tanrıya güzel bir kısrak kurban eder. dört peygamber gelip çocuğa ad kor, adına manas, der.





…………..
beline ok-yay bağladı,

yakup han’ın çıırıçı hatundan

hem de erkek çocuğu oldu.

bu çocuğa bakıp gördü:

eti ap-ak kumaş gibi.

kemikleri bakır gibi.

ak-boz kısrak kestirdi,

yakup han doğan oğlunun

dört peygamber kocaya

adını manas koydurdu.




manas beşikte yatıp söyledi:

ak sakallı babacığım yakup han!

ben müslüman yolunu açacağım,

kafirlerin malını saçacağım,

hepsi kovacağım.



örnek





kırgız hanı karahan ölünce, kırgızlar kalmukların boyunduruğu altına girer.
bağımsızlık kazanmak isteyen kırgızlar savaşa hazırlanır.
karahan’ın oğullarından cakıp, altaylar’a göçer. kırgız bağımsızlığını sağlayacak çalışmalara başlar.




çocuğun birtakım olağanüstü nitelikler taşıdığı görülür. çevresinde toplanan halk, manas ile birlikte kalmuklara karşı başarılı saldırılar düzenler.
altaylar da yaşayan kırgızlar, manas’ın bu olağanüstü başarılarını duyunca ona katılırlar.




manas, kırgız bağımsızlık savaşının önderi olur.
yapılan büyük bir savaşta ölür.
halk, kardeşi semetey’i başkanlığa seçer.




manas ölmeden önce kırk yiğidini yanına çağırır. ölümünden sonra doğacak oğluna iyi bakmaları için vasiyet eder.




manas’in özelli̇kleri̇





manas karahanlılar ordusundaki bir kumandandır.
manas, kimseye yenilmeyen bir kahramandır.
hemen hemen bütün milletlerle savaşmış ve onları yenmiştir.
manas’a ok işlemez. onun elbisesi ak zırhtır.




………..
batur manas önüne

doğru kimse gelmemiş.

aydınından ay korkmuş,

parlaklığından güneş.

ay buluta sığınmış,

gün buluta sığınmış.

bindiği at ak kula,

giydiği urba ak zırh

atına at erişmiyor,

ak zırha ok geçmiyor.


manas, manas olalı,

manas ata bineli,

atına at erişmiyor,

ak zırha ok geçmiyor.


örnek





genç kahraman er manas

on yaşında ok atan,

on dördüne girince,

şehirler alt üst edip han olan

altmış aygır, yüz tay

getirdi hokoma’dan,

ciksen genç kısrak, bin top ipekli getirdi o buhara’dan,

örnek





destan yapisinin i̇ncelenmesi̇





manas destanı’nda şekil ve kafiye bakımından bir düzen yoktur
genellikle yedili hece ölçüsüyle söylenmiştir.
genellikle yarım kafiye kullanılmış, mısra başlarında aliterasyonlardan faydalanmıştır.


yerler, yer olduğunda,

sular, su olduğunda,

altı babanın oğulları kafir imiş,

üç babanın oğulları müslüman imiş

örnek





manas destanı’nda birçok olağanüstü olay bulunmaktadır.

manas ile er gökçe arasında geçen savaşta mendibay manas’ı zehirleyerek öldürür. manas’ın ölümü ailesini yoksulluğa, sıkıntıya felakete düşürür.
atı, doğanı ve köpeği mezarının başında ağlarlar;manas’ın canını bağışlaması için allah’a dua ederler. manas’ın kırk yiğidi vardır ama hepside beylerini unuturlar.
tanrı, manas’ın hayvanlarının bu bağlılığı karşısında onların duasını kabul eder;manas dirilir. eskisi gibi, eskisinden daha güçlü bir şekilde iline ve töresine hizmet eder.


örnek





manas, kalmuklara karşı sefere çıktığında amcasının oğullan kalmukça bildiği için onlardan yararlanmak ister. gökçegöz'ü kalmuklara casus olarak gönderir.
gökçegöz kalmuklar tarafına geçer geçmez manas'a ihanet eder. manas bunun üzerine almambet'i gönderir. almambet'in yardımıyla manas savaşı kazanır. bir çok ganimetler alır.
dönerken yarı yolda gökçegöz ile karşılaşırlar gökçegöz manas'ı, kırk yiğidi ile birlikte zehirler. kırk yiğit ölür. manas'ı, karısı kanıkey kurtarır.
mekke'den erenler gelir, kanıkey'e yardım ederler.
manas iyi olur olmaz mekke'ye gider; dua edip tanrıya yalvararak kırk yiğidinin dirilmesini sağlar. "


örnek





destanda görülen yemin törenleri, şaman geleneğine uygundur.
kutlu taş ve mukaddes su inanışları.
ok ve kılıç gibi silahların mukaddes bilinmesi
atlara değer verilmesi ve her atın bir adının olması
destanda bulunan içki meclisleri de türkler arsında i̇slam kurallarının henüz tam olarak yerleşmediğini göster