karl marx

klagib donemin son ekonomi teorisyenlerindendir. adam smith ve ricardo sinifina koyabiliriz bu acidan. sermayenin iscilerin arti degerlerinin birikimi oldugunu savunmustur.

en buyuk eksisi klagib donemin karakteristigi olan deger kavraminin sadece emek maliyetine bagli oldugunu dusunmesi olmustur. saglam bir deger kavrami atamamistir ortaya. bunu daha sonra ortaya marjinal devrimi koyacak olan jevons yapmistir. marshall ise arz ve talep kisimlarini bir araya getirip, kismi denge modeli ile iki yaklasimi da birlestirmeyi basarmistir.

bugun kendisi politik-ekonomi diyince akla gelir suphesiz. bunun disinda belki ekonomi bilimine en buyuk katkisi, kapitalist sistemin kendi krizlerini yaratacagi ongorusu olmustur. her ne kadar bu krizler marxin anlattigi sekilde olmasa da gunumuzde, bu takdir edilecek bir ongorudur. yine de marxin on gordugu gibi kendi kendini cokertmemis kapitalist sistem, surekli kendini yenileyebilmistir, her kriz arkasinda baska bir genislemeyi getirmistir.

marxin en zayif oldugu yon belki de teknolojiyi hic hesaba katamamasi, bilgiye hic bir deger vermemisiydi. bunlar buyuk hatalardir, kapitalizmin cokecegini on goruyorsaniz, kapitalizmi en cok ayakta tutan iki seyi gormezden gelirseniz, ongruleriniz tutmaz. ama bu konuda marx cok da suclu degildir, zira zaten kendini mukemmel ekonomik model kurmaya adamis birisi degildir sadece. kafasindaki on goruyu dogrulaycak bir model kurmaya ugrasmistir, o yuzden gercegin her yonunu degil, isine yarayacak ve kendini dogrulayacak kismini secmistir. bugunki bazi ekonomistler de kendilerini dogrulayacak degiskenleri secer. ama sunu bilmede fayda vardir ki, marxin modelindeki kusurlar bazen affedilemeyecek ve modeli tumden kaldirip attiracak kadar kusurludur. kitabinda kurdugu kucuk capli bir model ise tutarsiz ve hatalidir. istedigi sayilari bulmak ugruna bazi kisimlari hatali kurmustur. ama kendisi de, yanlis hatirlamiyorsam, modele cok da onem vermedigini soyler daha sonra. olumunden ancak 40-50 yil sonra tutarli bir model ortaya atilabilir.

gunumuzdeki ekonomi bilimi marx'tan cok az sey almistir, ki birakin ekonominin temellerini olustursun. bir ekonomici olarak ricardo'nun devami sayilabilir sadece. asil katkisi baska alanlarda olmustur, ama kesinlikle ekonomide olmamisti.

edit: son paragrafta bahsedilen ekonomi, gunumuzdeki atardamar olan neo-klagib ekonomidir. bu acidan marx'in bu alanda ortaya koydugu yeni bir sey yok denmek istenmistir. duz bir cizgi cekersek ekonomi biliminin gelisim surecine, adam smith-ricardo-jevons diyebiliriz. marx burada ricardoya bir yan daldir.

edit 2(gelen mesajlara geri besleme(feedback) mahiyetinde, entrynin butunlugu icinde bulunsun diye buraya yaziyorum): marx'in teknolojik degisim olarak gordugu sey tam anlamiyla bir paradigma degigibligidir. ilk cagdaki kolelik sistemi, sonra derebeylik, sonra da kapitalizm. ama kapitalizmdeki schumpeterin bahsettigi yaraticiligin oneminden, ya da verimin surekli artacagindan, arti degerin hepsinin makina olmayip bir kisminin teknoloji olacagindan, sermaye tanimina dahil etmedigi bilgi ve teknolojinin, ya da yetenegin, kapitalizmin lokomotifi olacagindan ... vs bahsetmemistir. bunlarin hepsini ayni anda gormemesi degildir sorun, hic gormemesidir. kapitalizme mezar kazarken en azindan ciddye almasi gereken bir husustur bu. solow'un bir buyume teorisi vardir, o da statiktir mesela, cunku orda da teknoloji yoktur. ama modele yarim yamalak da olsa teknolojiyi, bir katsayi halinde de olsa koyunca model bir anda buyumeye izin veriyor. marx teknolojinin bu sekildeki onemini gormustur belki, ama durum bu olsa bile, kendi dediklerini alt ust edecek seyi koymayacaktir modeline.
bunun yaninda marxin gordugu uretim iliskilerindeki paradigmasal degisim, cok uzun zaman dilimlerine bakinca dogru bir perspektif verebiliyor. son 200 seneden onceki donemlerdeki ekonomik iliskilere neo-klagib yaklasimla bakmanin pek cok sorunu beraberinde getirdigi pek cok ekonomicinin bildigi bir seydir. belki bu konuda marx'in bakisi daha verimli sonuclara goturecektir. ama 20.yyda ve 21. yydaki ozellesmis market sistemi hakkindaki ongoruleri, modelleri, en bastan saydigim ekgiblikler yuzunden pek iyi sekilde calismiyor.